Leestip van de dag – dinsdag 18 oktober 2016

Woestijnvaders, inspiratie voor nuwoestijnvaders

Deze voorbije zomer werd De Theologie Publicatieprijs gewonnen door ‘Woestijnvaders’, een boek van schrijver en theoloog Mattias Rouw.

Door Jos van Oord

‘Woestijnvaders valt op’, aldus de jury, door de bijzondere vormgeving (‘Wie durft er vandaag nog een boek uit te geven met een linnen band?’), door de prachtige kaarten en tekeningen, en óók nog door de inhoud’. Matthias Rouw laat, met vijf medeauteurs, de lezer kennismaken met mannen en vrouwen die vanaf de derde eeuw de stilte van de woestijn opzochten en daar geïnspireerd werden, inzichten opdeden en wijsheden uit het diepst van hun ziel opgroeven. Heel bijzonder dat deze woestijngedachten eeuwen en eeuwen later nog zo aanspreken. Tijdloos, omdat ze over de zin van het leven gaan, over de weerbarstigheid van het bestaan en over het ervaren van God.

Hoe actueel het is laat bijvoorbeeld Mozes de Donkere zien. Zijn naam dankt hij aan het feit dat hij aanvankelijk met een bende van 70 rovers al plunderend door de woestijn van Egypte trok. Dan komt Mozes een groep monniken tegen, hij gaat bij hen in de leer en met vallen en opstaan wordt hij één van de woestijnvaders. Zijn denken is tot op de dag van vandaag actueel: niet oordelen, want oordelen leidt de aandacht af van jezelf. ‘Als je de misstappen van je buren ziet, ben je niet bezig met het letten op je eigen fouten. ‘ En denk niet dat zo’n ommezwaai eenvoudig is. Mozes moet zijn opvliegendheid onder controle krijgen. Maar hij wordt van gewelddadig mens een mens van geweldloos verzet. En dat is risicovol. Want we lezen dat het uiteindelijk fout met Mozes afloopt. Toen hij leider van een klooster was geworden, stuurde hij eens zijn medemonniken weg toen er een roversbende naderde. Zelf trad hij de rovers met gastvrijheid tegemoet. Het was zijn laatste goede daad voordat hij door de bende gedood werd. Het klooster waar hij begraven ligt is nog steeds voor veel jongeren een oord voor inspiratie.

Inspiratie voor nu
De ondertitel van het boek ‘Inspiratie voor nu’ wordt dus waar gemaakt. Bij elk van de Woestijnvaders ontdek je gedachten en wijsheden die van betekenis kunnen zijn. Zo lees je bij Johannes Climacus over zijn boek ‘De ladder naar het Paradijs’ waarin hij dertig treden beschrijft die een mens kan gaan in een voortdurende beweging om deugden aan te leren en de strijd aan te gaan tegen slechte eigenschappen van jezelf. Wat Johannes beschrijft doet denken aan de eerste de beste dieptepsycholoog.

Bij de meeste van de woestijnvaders gaat het om het aanleren van een levensstijl, of om het anders te zeggen, een levensheiliging. En dan is dat niet alleen als activiteit bedoeld. Dat ook, zeker. Vriendschap tonen, liefde uiten, barmhartig-zijn. Maar iemand die op een berg alleen bidt kan misschien wel meer betekenen dan iemand die bij geloof alleen denkt aan handen uit de mouwen. Het is juist kenmerkend dat deze monniken de woestijn zochten. Ze ontvluchten de wereld en zoeken de stilte en de innerlijke vrede. Dat confronterende van stil-zijn is een rode draad door het boek. Woestijnvader Pambo bijvoorbeeld bood een leerschool in zwijgen aan. ‘Hoe zou de waarde van onze woorden veranderen als wij meer tijd zouden nemen voordat we ze uitspreken. Slik eens wat woorden in’. Ja, de lange weg van zwijgen zou ook in deze tijd wel eens vruchtbaarder kunnen zijn dan de korte weg van veel woorden.

Kijkboek
Het boek is rijk geïllustreerd. Je geniet van de illustraties, de grote mooie pagina’s met één citaat, maar ook de kleine kadertjes met spreuken, anekdotes en feitjes. Het is dus ook een kijkboek. Je mijmert er bij weg. En je verplaatst je in zo’n woestijnmens en zijn klooster. Het Katharinaklooster naast de berg Sinai in bijvoorbeeld, waar geschriften bewaard gebleven zijn van woestijnmensen. Gelukkig zijn die plekken er ook nog in ons land, ook al vallen veel kloosters weg. We hebben ze nodig voor de onthaasting en de verstilling. Voor de verrijking van ons denken. Want dat is wat deze woestijnvaders –en gelukkig ook woestijnmoeders- met je doen. Ze zetten je in de luisterstand. ’Het tegenovergestelde van praten is niet zwijgen, maar luisteren’, zegt Nisteros de Grote. Die luistervaardigheid kan diepe rust geven, verder helpen. Dat is wat deze monniken ons willen leren.

Vlakke mannetjes?
Dit boek reikt ons dit aan. Het is een voorrecht om het in handen te nemen, door te bladeren en te lezen. Het is wat dat betreft een good-feeling boek. Niet alleen doordat het zo rijk geïllustreerd is, maar ook doordat het een toegankelijkheid boek is, eigenlijk voor iedereen. De samensteller Rouw zegt ook ergens in een interview dat hij bewust niet koos voor een stevig theologisch-wetenschappelijk boek. ‘Eigenlijk doe ik de woestijnvaders daar een beetje onrecht mee. Ik heb ze tot wat vlakke, inspirerende mannetjes gemaakt. Goeroetjes, die inspirerende uitspraken hebben gedaan. Terwijl er onder die uitspraken natuurlijk een hele theologie schuilgaat. Net zoals ik het enorme godsverlangen van de woestijnvaders maar heel even aanstip. Dat is heel bewust: ik wilde niet een boek voor alleen christenen maken. Dit boek is vooral bedoeld als een eerste, inspirerende kennismaking. Wie erdoor gegrepen wordt, wil er na dit boek vanzelf meer over lezen.”

Dat hij de woestijnvaders tot ‘vlakke, inspirerende mannetjes’ heeft gemaakt is bij het Voorwoord van een Anglicaanse priester uit Cairo merkbaar. Hij denkt dat de samenstellers van dit boek zich gauw uit de voeten moeten maken als de Woestijnvaders dit boek zouden lezen. Want met al hun mooie wijsheden konden ze ook een rake klap uitdelen en geweld gebruiken. ‘Hebben Mattias en zijn team de ideeën van de woestijnvaders niet al te makkelijk tot ‘inspiratie voor vandaag’ gereduceerd? ‘Daar valt over te praten. In ieder geval zijn de woestijnmensen ook vandaag nog een inspiratiebron met thema’s als stilte, menselijke waarde en goede daden.

Auteur: Mattias Rouw
Uitgever: Brandaan, 2015
Nederlandstalig
112 pagina’s
ISBN 9789460050343
Prijs: € 24,95

Bron: Zinweb.nl