Franciscus van Assisi († 1226)

Afkomst en jonge jaren

Franciscus werd in 1182 in Assisi geboren als zoon van de lakenkoopman Pietro Bernardone. Zijn moeder Pica liet hem met de naam Giovanni dopen, maar zijn vader, net terug van een handelsreis naar Frankrijk, veranderde deze naam in Franciscus (lett. Fransman). Hoewel de jonge Franciscus wel wat onderwijs genoot, werd hij al spoedig opgenomen in de lakenhandel van zijn vader. Zo rond zijn 20e levensjaar manifesteerde hij zich als een echte levensgenieter, die ruim voorzien was van geld en vele vrienden. Hij leek voorbestemd om ooit het familiebedrijf van zijn vader voort te zetten. Net als veel andere plaatsgenoten nam Franciscus vol enthousiasme deel aan een oorlog tussen Assisi en de buurstad Perugia (1202), maar raakte gevangen. Pas na een jaar kwam hij ernstig verzwakt door de koorts en na het betalen van een losgeld door zijn vader eindelijk vrij.

Een visioen

Na zijn terugkeer kon hij zijn draai niet vinden. Plotseling kreeg hij in het kerkje van San Damiano een visioen. Het houten kruisbeeld met daarop een geschilderde afbeelding van Jezus sprak: ‘Franciscus, ga en herstel mijn huis.’ Franciscus vatte dit letterlijk op: vol energie zette hij zich in voor het herstel en de schoonmaak van het kerkje. De bredere betekenis van die woorden ontging hem op dat moment nog. Om aan allerlei middelen voor het uitvoeren van zijn taak te komen schrok hij er zelfs niet voor terug stoffen en gereedschap van zijn vader in het geheim te verkopen. Zijn vader werd deze levenswijze van zijn zoon zat en besloot hem in het openbaar tot de orde te roepen. In het bijzijn van bisschop Guido van Assisi deed Franciscus echter afstand van zijn erfdeel door zich, tot ontsteltenis van zijn vader en alle aanwezigen, publiekelijk van al zijn kleding te ontdoen. De bisschop bedekte de naakte Franciscus daarop snel met zijn mantel.

Ontmoeting met melaatse

In boerenkleding verliet Franciscus de stad Assisi om in de omgeving als kluizenaar te gaan leven. In een van die dalen kwam hij een melaatse tegen. Melaatsen werden in die tijd vanwege hun onafzichtlijk uiterlijk en de besmettelijke aard van hun ziekte uit de samenleving verstoten. Franciscus omhelsde de melaatse tot diens stomme verbazing. Hij ging de boodschap van Jezus nu radicaal navolgen door melaatsen en andere zieken te verplegen. Door bedelen voorzag hij zich in zijn dagelijks onderhoud.

Ontmoeting met de paus

Na een tijdje merkte hij dat zijn programma van eenvoud en armoede en het verlangen naar een dieper, persoonlijker geloof ook bij anderen aansloeg. Om te kunnen preken had Franciscus toestemming van de paus nodig. Daarom begaf hij zich in 1209 met elf aanhangers naar Rome, waar het tot een ontmoeting kwam tussen de eenvoudige ‘poverello’ (= arme, kleine man) en de machtige paus Innocentius III. Er bestaat een verhaal dat de paus na het bezoek een droom kreeg. De kerk waar hij gewoonlijk de missen opdroeg, de basiliek van Lateranen, stond op het punt ineen te storten. Opeens verscheen daar Franciscus die verder verval voorkwam door zijn schouders onder het bouwwerk te zetten. Hoewel Franciscus geen priester of theoloog was en ook niet in een klooster woonde, gaf de paus gaf nu toestemming om te gaan preken; de kruinen van de twaalf mannen werden als teken van opname in de geestelijke stand geschoren.

Minderbroeders

Franciscus en zijn volgelingen gingen zich ‘minderbroeders’ noemen: wie het evangelie in praktijk wilde brengen moest ook de minste zijn. Dit betekende niet alleen afstand van persoonlijk maar ook van gezamenlijk bezit in een nieuw type klooster. Dat betekende voor Franciscus en volgelingen een keuze om in de wereld werkzaam te zijn en niet in afzondering. Dat betekende lang niet altijd dat het publiek begripvol op een groep armoedzaaiers zat te wachten. Dat bleek toen Franciscus een preek hield voor een groep mensen die zich verveeld en ongeïnteresseerd gedroeg. Franciscus werd daar zeer boos over: hij kon net zo goed tegen de vogels spreken. En toen hij dat vervolgens deed, hielden de vogels zich tot stomme verbazing van iedereen stil. Mede door dit voorbeeld is het beeld van Franciscus als heilige van de natuur ontstaan.

Clara

In 1212 sloot Clara, een dochter van een rijke edelman, onder de indruk van de preken door Franciscus zich aan bij de prille franciscaanse levenswijze. Ook zij ontdeed zich van haar rijke kleding en liet zich de lange blonde haren afknippen. Zij en haar volgelingen werden ondergebracht in het kerkje van San Damiano, waar zij een leven van radicale armoede zouden leiden. Tegen de oorspronkelijke bedoeling van Franciscus in groeide deze beweging uit tot een louter contemplatieve orde, waarvan de leden het klooster niet verlaten en het koorgebed centraal staat.

Op kruistocht

Franciscus besloot in 1219 om ondanks zijn zwakke gezondheid met kruisvaders mee te trekken naar Egypte. De verschrikkelijke strijd tussen christenridders en moslims maakte op hem zo’n diepe indruk, dat hij besloot op eigen houtje op vredesmissie naar de sultan van Egypte te gaan. Franciscus merkte tot zijn verrassing dat de sultan totaal niet voldeed aan het beeld van een wrede heerser, maar integendeel een man van beschaving en een gelovige moslim bleek te zijn, die Franciscus met respect tegemoet trad. De vredesmissie werd niettemin geen succes; Franciscus keerde terug naar Italië. Op de terugreis liep hij een oogziekte op, waardoor zijn gezichtsvermogen in de jaren daarna sterk achteruit zou gaan.

Zijn late jaren

In de daaropvolgende jaren bleek het aantal minderbroeders zo toegenomen dat er steeds mee behoefte werd gevoeld aan een meer uitgewerkte regel en organisatievorm. Sommige broeders begonnen kloosters te bouwen, zeer tegen de zin van Franciscus die vasthield aan zijn armoede-ideaal. Hij moest steeds meer genoegen nemen met een rol op het tweede plan binnen zijn eigen beweging.

Vanaf 1220 ging de gezondheid van Franciscus steeds meer achteruit. Hij trok zich terug en leidde een leven van gebed en boete. Zijn religieuze ontwikkeling vond een hoogtepunt in een visioen op de berg Alverna: daar ontving hij de tekens van Christus’ wonden aan zijn lichaam (de ‘stigmata’). Uit die tijd stamt ook zijn beroemde Zonnelied (of Loflied der Schepselen), waarin hij Gods schepping prees. Hij uitte niettemin steeds meer het verlangen te worden door omhelsd door ‘Zuster Dood’. Op 3 oktober 1226 stierf hij in het Portiunculakerkje. Twee jaar later werd Franciscus door de paus heilig verklaard. Zijn feestdag werd vastgesteld op 4 oktober. Zijn lichaam werd later overgebracht naar de crypte van de nieuw gebouwde Sint-Franciscusbasiliek in Assisi. In fresco’s in de onder- en bovenkerk hebben de schilders Cimabue en Giotto zijn leven uitgebeeld. Franciscus wordt afgebeeld met het kleed van zijn orde: een bruine of grijze pij met kap, een koord om zijn middel en wondentekenen in handen, voeten en zij.

Bron: Beeldfiguren van het christendom

De basiliek van Franciscus in Assisi wordt jaarlijks door vele duizenden bezocht.

Vandaag vieren we het feest van de heilige Franciscus van Assisi. We herdenken dat hij gestorven is in de nacht van 3 oktober 1226. Zijn getuigenis beroert vandaag nog steeds het hart van vele mensen en brengt hen tot bij de Heer. De ontmoeting met de melaatse, die Franciscus omhelsde en kuste, en het luisteren naar de stem van de Gekruisigde in het kerkje van San Damiano, waren het fundament van zijn bekering. Van dan af begint de jonge Franciscus het evangelie te beleven “zonder toevoegingen”. In hem wordt het evangelie het zuurdesem van universele broederlijkheid.

De tekst uit het evangelie die de liturgie ons op dit feest aanbiedt, herinnert ons aan Jezus’ gebeden. Het is Jezus’ dankzegging aan de Vader omdat Hij zich over de kleinen heeft ontfermd en hun het mysterie van zijn reddende liefde heeft onthuld, een mysterie dat eeuwenlang verborgen is gebleven en dat zelfs de wijzen niet hadden kunnen begrijpen als God het niet zelf had geopenbaard: dat God de wereld zo lief heeft gehad dat Hij zijn eigen Zoon heeft gezonden om alle mensen te redden uit de macht van het kwaad en de dood.

De Vader wil de mensen redden en bevrijden, te beginnen bij de kleinsten en de zwaksten. Het is het ‘privilege van de armen’, iets wat vanaf de eerste bladzijden van de Bijbel geldt en ook nu nog een prioriteit is in het leven van Jezus’ volgelingen.

Paus Franciscus herinnert ons daar steeds opnieuw aan. Daarom heeft hij de naam van de heilige Franciscus gekozen, die ons vandaag nog steeds aanspoort met zijn voorbeeld om onszelf te beschouwen als die kleine mensen die Gods liefde hebben ontvangen waarvan het de bedoeling is dat ze haar beleven.

De heilige Franciscus maakte deel uit van de lange schare gelovigen die als een rode draad door twintig eeuwen christelijke geschiedenis loopt: de voorliefde van God voor de armen en de zwakken. Daarvan vertrekt God om de wereld te bevrijden. Franciscus herhaalt wat Jezus met zijn leerlingen deed: Jezus koos eenvoudige, misprezen mensen uit als apostelen voor zijn rijk. Door ons – zo zou het moeten – blijft Jezus zich tot de vermoeide menigte van deze wereld richten zeggende: ‘Kom naar Mij, jullie die vermoeid zijn en onder lasten gebukt gaan, dan zak Ik jullie rust geven’.

Laat ons arm leven, als een ware bedelaar naar Gods liefde.

Bron: Vincenzo Paglia

Reageren of uitwisselen betreffende de overweging kan via de blog Van Woord naar leven.

Vader,
maak ons arm van geest, opdat wij U erkennen in al onze broeders en zusters als Degene die bedelt naar liefde.
Moge wij de liefde alle eer brengen door haar ten diepste te beleven.
In Christus, uw Zoon en onze Heer.
Amen.