Herstelrecht, of wanneer straf plaatsmaakt voor genezing

Soms lijkt een leven voorgoed verloren, maar een diepgaande ommekeer is mogelijk. Dit is het verhaal van Felix Rosado, een man die opgroeide met kansen, maar afgleed in criminaliteit. Na 27 jaar in een gevangenis in Pennsylvania ontdekte hij de kracht van herstelrecht, een benadering van gerechtigheid die niet draait om vergelding, maar om verantwoordelijkheid en genezing.

Felix groeide op in Reading, een stad in de Amerikaanse staat Pennsylvania, in een liefdevol gezin. Hij ging met zijn moeder naar de mis en blonk uit op school. Maar als tiener begon hij steeds meer de invloed van de straat te voelen. Hij raakte verstrikt in een wereld waar je aanzien verdiende door macht en onverschrokkenheid te tonen, en waar misdaad vaak de snelste weg leek naar respect en erkenning. Wat begon met kleine diefstallen, escaleerde al snel tot auto-inbraken, drugshandel en vuurwapengeweld. Tot het op een noodlottige nacht volledig misging: een man kwam om het leven, en Felix, toen achttien jaar oud, werd veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf zonder kans op vrijlating in een zwaarbeveiligde gevangenis in Pennsylvania.

In de eerste jaren achter de tralies ontkende hij wat hij had gedaan. Hij loog, verzon steeds opnieuw nieuwe versies van het verhaal en weigerde de werkelijkheid onder ogen te zien. “De gevangenis straft je,” zegt hij nu, “maar dwingt je niet om de schade die je hebt aangericht onder ogen te zien.” Het systeem waarin hij zat, was gebouwd op vergelding, niet op herstel. Er werd van hem niet verwacht dat hij verantwoordelijkheid nam – alleen dat hij zijn straf onderging.

Na meer dan tien jaar gevangenschap begon Felix gesprekken te voeren met een priester die regelmatig de gevangenis bezocht. In deze ontmoetingen werd hij uitgedaagd om eerlijk naar zichzelf en zijn verleden te kijken. De priester moedigde hem aan om verantwoordelijkheid te nemen en hielp hem zoeken naar een manier om zijn leven alsnog betekenis te geven. Dit bracht Felix ertoe het boek Transcending te lezen, wat het begin vormde van een diepgaande ommekeer.

Terwijl hij in dit boek de verhalen en foto’s van nabestaanden van moordslachtoffers bekeek, voelde hij iets wat hij jarenlang had weggeduwd: hun pijn. Het raakte hem diep. “Voor het eerst zag ik wat ik had veroorzaakt. Dit zijn niet zomaar verhalen – dit zijn echte mensen.”

Dat besef was verpletterend. Eerst voelde hij alleen schaamte en schuld. Maar tegelijk groeide er een intens verlangen om verantwoordelijkheid te nemen en, hoe onmogelijk het ook leek, iets goeds voort te brengen uit het kwaad dat hij had aangericht. Hij verdiepte zich in herstelrecht, een benadering die niet gericht is op bestraffing, maar op erkenning van de aangerichte schade en het zoeken naar heling. Herstelrecht moedigt daders aan om hun misdaden onder ogen te zien, zich in te leven in de slachtoffers en te zoeken naar manieren om, waar mogelijk, de schade te herstellen.

Felix wist dat hij actie moest ondernemen. Samen met medegevangene Charles Boyd ontwikkelde hij Let’s Circle Up, een programma waarin daders en slachtoffers in gesprek gaan over schuld, pijn en vergeving. In deze gesprekken werd pijnlijk duidelijk hoe misdaden levens verwoesten – maar ook hoe heling mogelijk is, wanneer mensen de moed hebben om de confrontatie aan te gaan. Voor Felix werd dit niet alleen een manier om anderen te helpen, maar ook een pad naar zijn eigen verlossing.

Het systeem bood hem in principe geen tweede kans. Zijn straf was levenslang, zonder enige mogelijkheid tot vrijlating. Maar door jaren van zelfreflectie, studie en betrokkenheid bij herstelrecht wist hij aan te tonen dat verandering mogelijk was. Uiteindelijk diende hij een verzoek in tot gratie, en na 27 jaar gevangenschap werd hij vrijgelaten.

Vandaag de dag zet Felix zich in om anderen te helpen. Hij werkt met jongeren via het Healing Futures-programma in Philadelphia en doceert herstelrecht aan Chestnut Hill College. Hij ziet het als zijn roeping om te laten zien dat gerechtigheid niet enkel gaat over straffen: het gaat ook over verantwoordelijkheid nemen, fouten erkennen en ruimte maken voor genezing.

Zijn verhaal benadrukt waarom herstelrecht een fundamenteel recht zou moeten zijn voor elke gevangene. Zonder de kans om verantwoordelijkheid te nemen, blijven fouten slechts fouten – zonder hoop op verandering. Een samenleving die alleen straft en geen ruimte laat voor herstel, ontneemt mensen de kans om te veranderen en opnieuw te beginnen.

Herstelrecht is geen gemakkelijke weg. Het vraagt om kwetsbaarheid, moed en de bereidheid om het eigen falen onder ogen te zien. Maar het opent ook deuren naar een toekomst waarin rechtvaardigheid, vergeving en heling samenkomen. Felix’ leven laat zien dat niemand voorgoed verloren is en dat ware gerechtigheid zich niet enkel op straf mag richten, maar vooral ruimte moet bieden voor herstel.

Tekst geïnspireerd door artikel op Vatican-news: From prison to peacemaker – A life transformed by restorative justice