Kunstenaars als hoeders van schoonheid en menselijkheid

Ter gelegenheid van het Jubeljaar was er gisteren in Rome een Mis voor kunstenaars. Doordat paus Franciscus momenteel in het ziekenhuis verblijft vanwege een herstellende bronchitis, liet hij zijn homilie voorlezen door kardinaal José Tolentino de Mendonça, prefect van het Dicasterie voor Cultuur en Onderwijs. In zijn homilie benadrukte hij de cruciale rol van kunstenaars, die niet alleen schoonheid scheppen, maar ook waarheid en goedheid onthullen, stem geven aan de stemlozen en de mensheid helpen hoop en richting te bewaren.

“In het Evangelie dat we zojuist hebben gehoord, spreekt Jezus de Zaligsprekingen uit tot zijn leerlingen en een grote menigte. We kennen deze woorden goed, en toch blijven ze ons steeds opnieuw raken:

‘Zalig jullie die arm zijn, want aan jullie behoort het koninkrijk van God. Zalig jullie die nu honger hebben, want jullie zullen verzadigd worden. Zalig jullie die nu wenen, want jullie zullen lachen.‘ (Lc 6, 20-21)

Deze woorden keren onze menselijke manier van denken om. Jezus nodigt ons uit om anders naar de werkelijkheid te kijken – met Gods blik. Hij leert ons verder te kijken dan de oppervlakte en schoonheid te ontdekken, ook te midden van kwetsbaarheid en lijden.

Daarna horen we Jezus ook waarschuwen:

‘Wee jullie die rijk zijn, want jullie hebben je troost al ontvangen. Wee jullie die nu verzadigd zijn, want jullie zullen honger lijden. Wee jullie die nu lachen, want jullie zullen treuren en wenen.‘ (Lc 6, 24-25)

De tegenstelling tussen ‘zalig’ en ‘wee’ roept ons op om eerlijk te kijken naar waar we onze zekerheid in zoeken.

Jullie, kunstenaars en vertegenwoordigers van de culturele wereld, dragen een bijzondere verantwoordelijkheid: jullie zijn geroepen om de revolutionaire visie van de Zaligsprekingen uit te dragen. Jullie missie is meer dan alleen schoonheid creëren; jullie maken waarheid, goedheid en verborgen schoonheid zichtbaar. Jullie geven stem aan wie niet gehoord wordt en weten pijn om te zetten in hoop.

We leven in een tijd van economische en sociale crisis, maar de diepste crisis is een spirituele crisis. Dit roept vragen op: Hoe gaan we om met de tijd? Wat is ons doel? Zijn we pelgrims met een bestemming of dwalen we doelloos rond? Kunstenaars helpen de mensheid om de weg niet te verliezen en het leven hoopvol te blijven zien.

Hoop niet gemakkelijk, oppervlakkig of vrijblijvend. Nee, echte hoop is diep verweven met het menselijke bestaan. Het is geen ontsnapping aan de werkelijkheid, maar een brandend vuur dat licht verspreidt, net als Gods Woord. Daarom raakt ware kunst altijd aan het mysterie: aan schoonheid die ons overstijgt, pijn die ons uitdaagt en waarheid die ons oproept. Anders zouden ook wij moeten vrezen voor een “wee ons!”. De waarschuwing van Jezus is krachtig.

De dichter Gerard Manley Hopkins schreef ooit: ‘De wereld is doordrongen van Gods grootheid. Ze laait op als schittering van geschud bladgoud.‘

De taak van een kunstenaar is om deze verborgen grootsheid op te sporen en zichtbaar te maken, zodat wij haar kunnen herkennen met ons hart en onze ogen. Hopkins schreef ook over het contrast tussen ‘de gouden echo’ en ‘de loden echo’ in de wereld. Kunstenaars voelen deze echo’s en helpen anderen ze te begrijpen. De culturele wereld is geroepen om deze stemmen te onderscheiden en ons te wijzen op hun betekenis: zijn het misleidende lokroepen of oprechte oproepen tot menselijkheid?

Van jullie wordt gevraagd om inzicht te geven en te helpen onderscheiden wat verwaait als kaf in de wind en wat standhoudt als een boom geplant aan stromend water, die vrucht draagt (vgl. Ps 1, 3-4).

Beste kunstenaars, ik zie in jullie hoeders van schoonheid. Mensen die durven stilstaan bij de gebrokenheid van de wereld, die luisteren naar de stem van de armen, de lijdenden, de gevangenen, de vervolgden en de vluchtelingen. Jullie zijn hoeders van de Zaligsprekingen!

In een tijd waarin muren worden opgetrokken en verschillen verdeling veroorzaken in plaats van verrijking, zijn jullie geroepen om bruggen te bouwen. Jullie kunst kan harten verwarmen, geesten verlichten en ruimte scheppen voor ontmoeting en dialoog.

Sommigen vragen zich misschien af: ‘Wat is de waarde van kunst in een gewonde wereld? Zijn er niet belangrijkere, dringendere taken?‘ Maar kunst is geen luxe. De menselijke geest heeft haar nodig. Kunst is geen ontsnapping, maar een oproep, een aanklacht en een schreeuw. Kunst laat ons hopen – en hoop is niet los te maken van het drama van het bestaan. Hoop loopt door onze dagelijkse worstelingen, de moeilijkheden van het leven en de uitdagingen van deze tijd.

In het Evangelie van vandaag noemt Jezus de armen, bedroefden, zachtmoedigen en vervolgden ‘zalig’. Hij vraagt ons om een nieuwe manier van kijken, een revolutie in ons denken. Kunstenaars hebben de taak om deze revolutie vorm te geven. De wereld heeft profetische kunstenaars nodig, moedige intellectuelen en scheppers van cultuur.

Laat het evangelie van de Zaligsprekingen jullie gids zijn en laat jullie kunst een boodschap van een nieuwe wereld brengen. Laat ons jullie poëzie zien! Blijf zoeken, vragen stellen en risico’s nemen. Ware kunst is nooit gemakzuchtig, maar brengt een rust die vol onrust is.

En vergeet nooit: hoop is geen illusie, schoonheid is geen utopie. Jullie talent is geen toevallige gave, maar een roeping. Beantwoord die roeping met vrijgevigheid, passie en liefde.”

Hoewel paus Franciscus gisteren geen Angelustoespraak hield zoals we van hem gewend zijn, had hij wel een voorbereidende tekst geschreven.

“Broeders en zusters, een gezegende zondag!

Vandaag werd in het Vaticaan de Eucharistie gevierd, speciaal gewijd aan kunstenaars uit verschillende delen van de wereld die deelnemen aan het Jubeljaar. Ik dank het Dicasterie voor Cultuur en Onderwijs voor de organisatie van deze bijeenkomst, die ons herinnert aan de kracht van kunst als universele taal. Kunst brengt schoonheid, verbindt mensen en draagt bij aan harmonie in de wereld, terwijl het de roep om oorlog tot zwijgen brengt.

Ik wil alle kunstenaars die aanwezig zijn van harte groeten. Ik had graag bij jullie willen zijn, maar zoals jullie weten, verblijf ik momenteel in het Gemelli-ziekenhuis, waar ik nog behandeld word voor mijn bronchitis.

Ook groet ik alle pelgrims die vandaag in Rome zijn, in het bijzonder de gelovigen uit het bisdom Parma, die samen met hun bisschop op bedevaart zijn.

Ik vraag iedereen om te blijven bidden voor vrede, vooral in het door lijden getroffen Oekraïne, in Palestina, Israël en het hele Midden-Oosten, maar ook in Myanmar, Kivu en Soedan.

Dank jullie wel voor jullie steun, gebeden en nabijheid in deze dagen. Ik ben ook dankbaar voor de artsen en zorgverleners in dit ziekenhuis, die met zoveel toewijding werken. Hun werk is kostbaar en veeleisend – laten we hen in ons gebed ondersteunen!

Laten we ons nu toevertrouwen aan Maria, de ‘Vol van genade’, opdat zij ons helpt, net als zij, dragers en scheppers te zijn van de schoonheid die de wereld redt.”

Bron: Vatcian-news