Leestip van de dag – maandag 20 maart 2017

De Koran uitgelegd

De Frans-Marokkaanse islamoloog Rachid Benzine reikt leessleutels aan om de Koran beter te begrijpen … nu ook in het Nederlands.

Er circuleert een kort en krachtig YouTubefilmpje op het internet, ter aankondiging van de publicatie van de Nederlandse vertaling van De Koran uitgelegd van Rachid Benzine. Dit standaardwerkje biedt enkele antwoorden op de vele vragen rond de terreuraanslagen in Brussel en Zaventem, in Parijs, Nice en Saint-Étienne-du-Rouvray, in Berlijn en op zovele andere plekken in Europa en erbuiten. Wat met het geweld in de Koran? Wat trouwens met de Koran in het algemeen? Kennen en begrijpen we wel voldoende de context waarin de koranieke boodschap is ontstaan en waar deze – het kan niet anders! – voortdurend naar teruggrijpt en naar verwijst?

Wie een zin uit de context haalt, kan er alles mee doen.

Rachid Benzine beschrijft nauwgezet de zevende-eeuwse tribale samenleving op het Arabische Schiereiland waarin de koranverzen gesitueerd kunnen worden. Hij detailleert wat we wel en niet weten over Mohammed, over het sleutelmoment van de openbaring en over de verovering van Mekka vanuit Jathrib – het latere Medina. Want vele informatie daarover is afkomstig van de islamitische Traditie: van de duizenden overleveringen over het doen en laten van de Profeet waarop moslimgeleerden zelf al van in de eerste eeuwen historische kritiek toepasten om hun authenticiteit te bepalen en hen volgens geloofwaardigheid te klasseren.

Elke groep die de waarheid claimt, zoekt daarvoor
rechtvaardigingsgronden en construeert de legitimiteit ervan.

Rachid Benzine, geboren in Marokko, maar opgegroeid in de Parijse voorstad Trappes, verdiepte zich onder meer bij Mohamed Arkoun in de hermeneutiek à la Paul Ricœur. Niet toevallig staat hij uitgebreid stil bij de vraag of je als gelovige de geopenbaarde tekst aan een kritische analyse kunt onderwerpen. De Openbaring mag dan heilig zijn, ze werd uitgedrukt in mensentaal. Het Geschrift en het Woord Gods kunnen dus onmogelijk volkomen met elkaar samenvallen. We lopen het risico ons aan afgoderij te bezondigen, als we van de tekst een fetisj maken. Het Woord zelf is niet vatten; maar is binnengetreden in de geschiedenis van mensen en liet daar een spoor achter.

Het spoor dat het Woord in het Geschrift achterliet is onmisbaar,
maar zoals elk spoor is het voorwerp van immer
onvolkomen begrip, ja zelfs van onbegrip.

Benzine beperkt zich niet tot hoogdravende filosofie, maar analyseert ook in detail een aantal problematische’koranverzen. Steeds terugkerende vaststelling is dat ze vooral problematisch worden als je afstand neemt van hun antropologische en historische context… wat we doorgaans doen als we de Koran in de eerste plaats beschouwen als de stichtende tekst van een gestructureerd godsdienstig systeem. Maar dat is hij niet. Zo bijvoorbeeld vertaalt Benzine kūffar consequent niet met ongelovigen, maar met zij die de boodschap ontkennen; er is op het moment van de koranieke Openbaring immers nog geen sprake van geloof of ongeloof.

Mohammed Arkoun stelde al vast dat het woord islām maar 7 keer
in de Koran voorkomt, terwijl de naam van Allāh er niet
minder dan 1.697 keer in wordt vernoemd.

De menselijke constructies die als islam gedefinieerd worden, lijken wel de plaats van Allah ingenomen te hebben, stelt Benzine vast. Na veertien eeuwen geschiedenis kun je van de islam alles beweren wat je wilt, want er zijn in de moslimgeschiedenis periodes van grote interculturele openheid geweest net zoals er momenten zijn geweest van uitzonderlijke verkramping. Maar de islamitische religie en de moslimcultuur zouden nooit zo’n lange geschiedenis met periodes van grote bloei hebben gekend, indien ze beperkt waren gebleven tot de gewelddadige ideologie van de zogenaamde Islamitische Staat (IS).

De huidige jihadisten behoren niet tot de rijke geschiedenis
van de islam; het zijn kinderen van deze tijd.