Leo XIV in de voetsporen van Leo XIII

Bij het begin van zijn pontificaat licht paus Leo XIV toe waarom hij bewust de naam van Leo XIII aannam, de paus van ‘Rerum novarum’. Net zoals zijn voorganger sprak over de sociale gevolgen van de industriële revolutie, wil Leo XIV de Kerk laten antwoorden op nieuwe uitdagingen zoals artificiële intelligentie, economische ongelijkheid en de veranderende betekenis van arbeid. Historicus Donald Prudlo schetst de parallellen tussen beide tijdperken en de visie waarmee Leo XIV zijn pontificaat aanvat.

Door Christopher Wells

Tijdens zijn eerste officiële ontmoeting met het College van Kardinalen na zijn verkiezing, lichtte paus Leo XIV een deel van de reden toe waarom hij voor de naam Leo koos. “Daar zijn verschillende redenen voor,” zei hij, waarna hij verduidelijkte dat hij vooral koos voor de naam Leo “omdat paus Leo XIII in zijn historische encycliek Rerum novarum het sociale vraagstuk behandelde in de context van de eerste grote industriële revolutie.”

“In onze tijd,” vervolgde hij, “biedt de Kerk iedereen de rijkdom van haar sociale leer aan als antwoord op een nieuwe industriële revolutie en op ontwikkelingen op het vlak van artificiële intelligentie, die nieuwe uitdagingen stellen voor de verdediging van de menselijke waardigheid, gerechtigheid en arbeid.”

Interview met dr. Donals Prudlo

Vraag: Zaterdagmorgen hoorden we paus Leo XIV spreken over enkele redenen waarom hij voor de naam Leo koos, in het bijzonder met verwijzing naar Leo XIII, de grote sociale hervormer van de 19e eeuw. Kunt u daar iets meer over zeggen?

Dr. Prudlo: Paus Leo XIII leidde de Kerk van 1878 tot 1903, en was daarmee de eerste paus van de 20e eeuw. Hij leefde in een tijd van diepgaande sociale veranderingen, een periode waarin de Kerk antwoorden moest bieden op dringende maatschappelijke vraagstukken. Paus Leo XIV heeft zelf gezegd dat hij zijn naam koos in verband met wat wordt beschouwd als het fundament van de katholieke sociale leer: de encycliek Rerum novarum uit 1891.

Leo XIV beseft dat we vandaag opnieuw leven in een tijd van ingrijpende sociale veranderingen. Die stellen niet alleen de leer van de Kerk op de proef, maar raken ook aan de waardigheid van de mens zelf.

Door de naam Leo aan te nemen, wil hij ons duidelijk maken dat hij, net zoals Leo XIII destijds, de overgang naar een nieuwe tijd wil begeleiden. Leo XIII probeerde een katholiek antwoord te formuleren tussen de gevaren van het socialisme en van ongebreideld liberaal kapitalisme in. Paus Leo XIV zegt nu dat hij deze naam heeft gekozen om de uitdagingen van onze tijd te benoemen: in het bijzonder de bedreigingen voor de menselijke waardigheid als gevolg van artificiële intelligentie.

Vraag: De paus sprak ook over een nieuwe industriële revolutie. Leo XIII moest zich verhouden tot de eerste industriële revolutie. Wat bedoelt Leo XIV volgens u met een nieuwe revolutie?

In de tijd van Leo XIII vond er een enorme verstedelijking plaats. Mensen trokken van het platteland naar de steden in Europa en Noord-Amerika, waar ze vaak terechtkwamen in erbarmelijke woon- en werkomstandigheden. Ze werden blootgesteld aan ideologieën die de bestaande orde wilden omverwerpen.

Paus Leo XIII wilde de rechten en de waardigheid van arbeiders bevestigen, met bijzondere aandacht voor de rol van de familie als sociale kern.

Leo XIV ziet nu een nieuwe kentering: de opkomst van artificiële intelligentie, robotisering en automatisering. Deze bedreigt niet enkel fabrieksarbeiders zoals in de tijd van Leo XIII, maar nu ook de zogenaamde witteboordenberoepen — programmeurs, leraren, bedienden. Hij wil bij deze overgang aanwezig zijn en zorgen dat de waardigheid van werk en van mensen behouden blijft.

De Kerk is altijd aanwezig geweest in zulke radicale transities. Ze begeleidt de mensheid met wijsheid, en Leo XIV wil ervoor zorgen dat deze overgang eerlijk verloopt, dat mensen in waardigheid kunnen blijven leven en werken.

Vraag: U sprak over de waardigheid van werk zélf, en niet alleen van de arbeider. Vandaag zien we nog steeds uitbuiting van mensen in productiebanen, vaak in ontwikkelingslanden, terwijl tegelijkertijd hooggeschoolden elders bedreigd worden. Paus Franciscus wees daar ook op. Wordt die lijn verdergezet?

Zeker. Paus Leo XIV is bijzonder gevoelig voor de noden van uitgebuite arbeiders. Hij was zelf missionaris-bisschop in Zuid-Amerika en kent het mondiale economische systeem van binnenuit, waarin goedkope arbeid of zelfs slavenarbeid helaas nog voorkomt.

Hij zal een stem zijn voor wie geen stem heeft, zoals Leo XIII dat ook was in de eerste industriële revolutie. Leo XIV zet die traditie voort en staat in die zin ook in continuïteit met paus Franciscus.

Vraag: U verwees eerder naar Rerum novarum, die niet op zichzelf stond maar deel uitmaakte van een bredere visie. Kunt u dat wat historisch kaderen?

Paus Leo XIII had een lang pontificaat en gaf de Kerk stabiliteit. Rerum novarum was slechts één van zijn belangrijke bijdragen. Hij bracht een breed spiritueel herstel op gang, waarbij hij de mens niet enkel horizontaal, politiek benaderde, maar vooral in relatie tot God.

Vanuit die verticale relatie vloeit alles voort: het recht op een leefbaar loon, het recht op vakverenigingen, waardig werk, de rol van de familie. Al deze zaken krijgen pas hun volle betekenis in het licht van de menselijke waardigheid zoals God die aan elk mens schenkt.

De toestand in zijn tijd was bijzonder hard. De Kerk had te maken met revoluties en aanvallen op haar gezag, maar ook op andere fundamenten van de samenleving, zoals gezin en staat.

Leo XIII wilde, met de wijsheid van de Kerk en de leer van Thomas van Aquino die hij sterk promootte, én via zijn vele geschriften over het rozenkransgebed en de Godgerichte spiritualiteit, een samenhangend katholiek sociaal denken formuleren. Zijn visie werd de basis voor de sociale leer van de Kerk in de 20e eeuw.

Vraag: Pausen na Leo XIII hebben vaak teruggegrepen op Rerum novarum: Pius XI, Paulus VI, Johannes Paulus II, en ook Benedictus en Franciscus. Sommigen vragen zich echter af: heeft de paus eigenlijk het recht om over economische kwesties te spreken, zoals minimumloon of arbeidsomstandigheden?

De Kerk, geleid door de paus, heeft de verantwoordelijkheid om zich uit te spreken over geloof en moraal. In veel praktische kwesties zijn er verschillende benaderingen mogelijk. Maar er zijn morele zekerheden, zoals de menselijke waardigheid of het recht op een eerlijk loon dat een gezin kan onderhouden.

De Kerk geeft geen politiek programma, maar stelt morele grenzen waar men niet overheen mag gaan. Het weigeren van een rechtvaardig loon is bijvoorbeeld een ernstige zonde, iets wat volgens de Bijbel ‘om wraak roept tot de hemel’.

Daarom spreekt de Kerk zich hierover uit — niet alleen om haar eigen gelovigen te beschermen, maar om de waardigheid van alle mensen te verdedigen.

De keuze van paus Leo XIV voor deze naam, en zijn eerbied voor de sociale leer van de Kerk, maakt duidelijk dat hij deze traditie wil voortzetten: een Kerk die in de wereld staat, die haar stem verheft voor gerechtigheid, en die blijft hameren op het onvervreemdbare karakter van menselijke waardigheid.

Bron: Vatican-news